رفع فیلترینگ گوگل‌پلی و واتس‌اپ که دیروز (چهارم دی) در جلسه شورای عالی فضای مجازی اتفاق افتاد از این جهت که نخستین رفع فیلترینگ طولانی‌مدت در تاریخ کشور است اهمیت بسیار زیادی دارد. از اولین نمونه‌های فلیترینگ در ایران هیچ پلتفرم دیگری را سراغ نداریم که پس از یک دوره محدودیت طولانی از اسارت فیلترینگ رها شده باشد.
با این حال، اگر بنا باشد سایر بندهای طرحی که برداشته شدن فیلتر واتس‌اپ و گوگل‌پلی جزئی از آن بوده در گام‌های بعدی اجرا شود نمی‌توانیم جلسه دیروز شورای عالی فضای مجازی را یک دستاورد، اتفاق روشن یا گامی رو به جلو بدانیم.
بدیهی است که برداشته شدن محدودیت دو پلتفرم اتفاق مثبتی است اما نکته مهم این است که VPNها هنوز روشن هستند تا کاربران بتوانند به بسیاری از پلتفرم‌های مورد نیازشان متصل شوند. پس اگر دلیل برداشته شدن فیلترینگ در نظر حاکمیت جمع کردن بساط فیلترشکن‌فروشی بوده، با مصوبه دیروز شورای عالی فضای مجازی این بساط هم‌چنان پهن مانده است. اگر هم نگرانی بابت به خطر افتادن امنیت کاربران در نتیجه استفاده از VPNهای ناامن منجر به چنین تصمیمی شده، با فیلتر ماندن اینستاگرام، تلگرام، یوتیوب، اکس و... این ناامنی به قوت خود باقی خواهد ماند.
مصوبه شورای عالی فضای مجازی یک طرح ۳۲ بندی است که متن کامل آن منتشر نشده است.
جز این موارد اما کارشناسان دلایل متعددی دارند برای این که مصوبه اخیر شورای عالی فضای مجازی را نه گامی رو به جلو بلکه چندین گام به سمت عقب بدانند. آن‌ها اعتقاد دارند که مصوبه جدید با وجود ایده‌هایی مثل «درگاه‌های حاکمیت‌پذیر»، «اینترنت اقشار» و... بیشتر گامی رو به جلو در مسیر فیلترینگ است. البته هنوز همه جزئیات طرحی که مصوب شده را در اختیار نداریم اما براساس پستی که محمد قمی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، شب گذشته در شبکه اجتماعی ویراستی منتشر کرده این مصوبه ۳۲ بند دارد و هدف از آن «مدیریت قاعده‌مند فضای مجازی» است. مصوبه‌ای که متن کامل آن منتشر نشده است.
بررسی جزئیاتی که خبرگزاری مهر به‌طور خلاصه از این طرح منتشر کرده نشان می‌دهد بسیاری از موارد مطرح‌شده در این مصوبه پیش از این نیز بارها مطرح شده و برخی از موارد آن پیش از این هم از سوی شورای عالی فضای مجازی تصویب شده است. بسیاری از کارشناسان با بررسی این طرح به این نتیجه رسیده‌اند که این مصوبه چکیده تمام مصوبات و ایده‌های پیشین و مجموعه‌ای از همان نگاهی است که در سال‌های اخیر نسبت به فضای مجازی وجود داشته است.
چکیده‌ای از طرح صیانت و مصوبات پیشین شورای عالی فضای مجازی
حامد بیدی، فعال حوزه اینترنت و مدیرعامل پلتفرم کارزار به زومیت می‌گوید: «طرحی که خبرگزاری مهر منتشر کرده چکیده چیزی است که در مصوبات پیشین شورای عالی فضای مجازی و در طرح صیانت آمده است. بنابراین، در جلسه دیروز شورای عالی همه آن سیاست‌های اشتباه پیشین تاکید و تایید شده‌اند.»
این فعال حوزه اینترنت می‌گوید تنها تفاوت این طرح این است که برای مرحله اول آن رفع فیلتر واتس‌اپ و گوگل‌پلی اضافه شده و اعتقاد دارد: «رفع فیلترینگ این دو پلتفرم هم بیشتر به خاطر کم کردن فشاری است که روی دولت بابت برداشتن فیلترینگ وجود دارد.»
سعید سوزنگر، کارشناس امنیت شبکه، هم در نشست مجازی که پلتفرم کارزار در space روی شبکه اجتماعی برگزار کرد برداشته شدن فیلترینگ گوگل‌پلی و واتس‌اپ را برای دولت پزشکیان یک دستاورد دانست اما مجموع این مصوبه ۳۲ بندی را گامی در جهت تبدیل شدن وضعیت اینترنت کشور به چین خواند:
با این مصوبه یک بند به رفع فیلتر و ۳۱ بند به افزایش فیلتر و «چین شدن» نزدیک‌تر شدیم. با این اتفاق می‌دانیم که از این به بعد قرار است در برابر برداشتن فیلتر سایر پلتفرم‌ها مقاومت شود. به همین دلیل من بسیار ناامید شده‌ام چون به نظرم با این رفع فیلتر حاکمیت فقط یک پاس گل به دولت داده و از این به بعد هیچ رفع فیلتر دیگری انجام نخواهد داد.- سعید سوزنگر، کارشناس امنیت شبکه
سوزنگر معتقد است که دولت با پشتوانه حمایتی که از سمت مردم برای رفع فیلتر داشت می‌توانست هوشمندانه‌تر عمل کند و امتیاز بیشتری بگیرد. او در ادامه می‌گوید: «به نظرم تا ابد باید از وی‌پی‌ان استفاده کنیم چون حتی اگر یک پلتفرم هم فیلتر باشد باز قرار است روی شبکه اختلال وجود داشته باشد.»
تعرفه اینترنت بین‌المللی بالا می‌رود تا مصرف کاربران کمتر شود.
طرحی که منتشر شده و بعضی از اعضای دولت به‌صورت غیررسمی تصویب ش.دن آن را تایید کرده‌اند بندهای خطرناکی دارد. برای مثال در یکی از بندهای این طرح به «اصلاح تعرفه» اینترنت بین‌الملل با هدف «کاهش مصرف سکوهای خارجی» اشاره شده است.
مدیرعامل پلتفرم کارزار این بخش از مصوبه را راهی برای مجبور کردن مردم به استفاده از پلتفرم‌های داخلی می‌داند می‌گوید: «این افزایش تعرفه استفاده از اینترنت را از مقرون به صرفگی انداخته و با تعرفه ترجیحی باعث می‌شود که کاربران مجبور به استفاده از پیام‌رسان‌ها و مارکت‌پلیس‌های داخلی شوند.»
سعید سوزنگر، کارشناس امنیت شبکه، هم معتقد است با گران شدن تعرفه ترافیک اینترنت بین‌المللی عملا بی‌طرفی شبکه از بین خواهد رفت: «ما تا امروز خواهان حفظ بی‌طرفی شبکه بودیم اما حالا با دستور این مصوبه به افزایش قیمت ترافیک اینترنت بین‌المللی عملا بی‌طرفی شبکه شدیدتر از قبل نقض خواهد شد.»
رونمایی از نام جدید اینترنت طبقاتی
در این طرح در کنار همه ایده‌ها و برنامه‌ها، از نام جدید اینترنت طبقاتی هم رونمایی شده است: اینترنت اقشار که در یکی از موارد در نظر گرفته‌شده برای مرحله چهارم این مصوبه «ساماندهی» آن دستور داده شده است. اینترنت طبقاتی که تا امروز هم نام‌هایی مثل اینترنت سفید، پاک، آزاد، خاص، ویژه و... روی آن گذاشته شده، با هر عنوان و اسمی که باشد مورد اعتراض و انتقاد کارشناسان و کاربران است، چراکه یک تبعیض آشکار و نمونه نقض دسترسی آزاد است. وحید فرید، فعال حوزه تکنولوژی و امنیت، در این خصوص به زومیت می‌گوید:
اینترنت اقشار بازی با کلمات است چون واژه اینترنت طبقاتی آن‌قدر چرک و زشت بود که احتمالا فهمیده‌اند با آگاهی که مردم از این واژه دارند، نمی‌شود آن را اجرا کرد. هر وقت عبارت «ساماندهی» مطرح می‌شود مشخص است که پای محدود کردن در میان است. اگر می‌گویند ساماندهی اینترنت اقشار احتمالا به این معنی است که دسترسی عموم مردم به اینترنت قرار است محدودتر شود یعنی شاید فقط به اینترنت داخلی و اینترانت دسترسی داشته باشند.- وحید فرید، فعال حوزه تکنولوژی و امنیت
به گفته او، اینترنت اقشار این حس را منتقل می‌کند که گروه‌ها و اقشار مختلف مردم باید سطح دسترسی متفاوتی به اینترنت داشته باشند: «یعنی می‌خواهند مسیر اطلاع‌رسانی عموم مردم جامعه محدود شود. به این ترتیب، آن‌ها برای توسعه خودشان یا برای راه‌اندازی کسب‌وکارشان به منابع مورد نیاز دسترسی نخواهند داشت.»
سوزنگر هم درباره ایده اینترنت اقشار این طور توضیح می‌دهد: «اینترنت یک حق شهروندی برای همه ماست و در هر سن و با هر نوع استفاده‌ای که از آن داریم باید به آن دسترسی آزاد داشته باشیم. این عبارت اینترنت اقشار همان ایده اینترنت طبقاتی است که مدت‌هاست با عناوین مختلف آن را دنبال کرده‌اند و فقط قرار است آزادی دسترسی همه به اینترنت را از بین ببرد.»
